Η Θεσσαλονίκη, παλιά: Κάποτε στα Διονύσια

Περπατώντας στις γειτονιές της πόλης ο διαβάτης θα συναντήσει τις αναρίθμητες πολυκατοικίες και σε ορισμένες από αυτές εκτός του συνηθισμένου αριθμού της οδού στην οποία ανήκουν, θα δεί να αναγράφονται και ορισμένες παλαιές ονομασίες όπως Πτι Παλαί, Λουξεμβούργο, Μέγαρο Νέα Διονύσια, που εκ πρώτης όψης πως δε φαίνονται να ταυτίζονται με το καινούργιο κτίριο που υπάρχει εκεί. Ανεβαίνοντας την Αγίας Σοφίας από την αριστερή πλευρά βρίσκεται το «Μέγαρο Νέα Διονύσια», στη θέση του οποίου υπήρχε ένας από τους κλασσικότερους κινηματογράφους της Θεσσαλονίκης τα επωνομαζόμενα Διονύσια, που έγραψαν τη δική τους ιστορία στον χώρο της 7ης τέχνης.

Ο κινηματογράφος Διονύσια ξεκίνησε να χτίζεται στα 1925 και λίγο προτού αποπερατωθεί προκηρύχθηκε ανοιχτός διαγωνισμός στους κατοίκους της πόλης, από τους ιδιοκτήτες του, με έπαθλο το μεγάλο για την εποχή ποσόν των 1.000 δραχμών για την επιλογή του ονόματος αυτού του νέου κινηματογράφου. Τελικά επιλέχθηκε το όνομα Διονύσια, και ο κινηματογράφος εγκαινιάσθηκε στις 26 Σεπτεμβρίου 1926 με την ταινία «Η Σκλάβα της Μόδας», συνοδευόμενη από μια μικρή ορχήστρα του κινηματογράφου. Επίσης στις αξιοσημείωτες εκδηλώσεις που φιλοξενήθηκαν στους χώρους του κινηματογράφου ήταν και η ομιλία του μεγάλου ποιητή Κωστή Παλαμά στις 18 Δεκεμβρίου 1927 με το πολυπληθές κοινό που συγκέντρωσε, και αποτυπώθηκε στις αναμνήσεις του θεσσαλονικιού συγγραφέα Γεώργιου Βαφόπουλου Ενώ 3 χρόνια αργότερα στις 27 Φεβρουαρίου 1929 προβλήθηκε εκεί η πρώτη ομιλούσα ταινία «Ο Τρελός τραγουδιστής». Μετέπειτα τη δεκαετία του ’30 προβάλλονταν γερμανικές ταινίες της UFA(Universum Film AG), και κατά τα χρόνια της κατοχής επιτάχθηκε για να μετατραπεί σε SoldatenKino Victoria(Κινηματογράφος για στρατιώτες Η Νίκη), προορισμένος για τη χρήση και αναψυχή των στρατευμάτων κατοχής.

Στις λίγες σωζόμενες φωτογραφίες, εντύπωση κάνει ο ανάγλυφος διάκοσμος του κινηματογράφου όπως και οι κολώνες της πρόσοψης που τον έκαναν να θυμίζει αιγυπτιακό ναό, αλλά και οι αναφορές πως ήταν από τους μεγαλύτερους της πόλης με 2 θεωρία και χωρητικότητα 1.000 ατόμων. Επίσης ακριβώς από πάνω από τον κινηματογράφο στεγαζόταν η Λέσχη Τραπεζικών Υπαλλήλων μια από τις πιο ονομαστές της εποχής, και μετέπειτα στεγάστηκε εκεί το γυμναστήριο του Συμεών Μαυροσκούφη μια από τις μεγαλύτερες μορφές του μπάσκετ της Ελλάδας.

Ώσπου στις αρχές του 1970 ο κινηματογράφος έκλεισε για πάντα, και μερικά χρόνια αργότερα στα 1973 κατεδαφίσθηκε για να χτιστεί στη θέση του η υπάρχουσα πολυκατοικία η ονομασία της οποίας προδίδει πως κάποτε εκεί υπήρχε ένας από τους ιστορικότερους κινηματογράφους της πόλης.

Πηγές: 

-Τομανάς Κ., Οι κινηματογράφοι της παλιάς Θεσσαλονίκης, Νησίδες 1993-Αναστασιάδης Γ.-Χεκίμογλου Ε. Τσιμισκή-Αγίας-Σοφίας Η διαδρομή της μνήμης, University Studio Press 1997

Φωτογραφία Διονύσια ατο κείμενοΦωτογραφία Διονύσια αρχική

Κείμης Κρυωνάς
Δημοσιεύθηκε στην Parallaxi 24/2/2013

Read more...

Η Θεσσαλονίκη παλιά: Το πιο παλιό κλειστό γήπεδο της πόλης

Εκτός από μια πόλη με πλούσια ιστορία, η Θεσσαλονίκη έχει να επιδείξει και μια μεγάλη παράδοση στον αθλητισμό, και ειδικότερα στον τομέα του μπάσκετ που έφερε τις ομάδες της στα μεγαλύτερα σαλόνια των Ευρωπαϊκών διοργανώσεων, και οδήγησε στην κατάκτηση τίτλων που κατέστησαν την πόλη γνωστή σ’ολόκληρη την Ευρώπη. Άλλωστε ο ορισμός της μπασκετομάνας δε δόθηκε τυχαία σε μια πόλη που ανέδειξε αλλά και φιλοξένησε τους μεγαλύτερους αστέρες του αθλήματος που πέρασαν ποτέ από την Ελλάδα.
Η ανάπτυξη του μπάσκετ σαν άθλημα, επιταχύνθηκε ιδιαίτερα μετά και την κατάκτηση του Ευρωπαϊκού Πρωταθλήματος Μπάσκετ ‘87, όπως και μια σειρά από επενδύσεων στον τομέα του αθλητισμού προίκισαν την πόλη με αναρίθμητες αθλητικές εγκαταστάσεις, και πάμπολλα κλειστά γήπεδα μπάσκετ τα οποία φιλοξενούν πολλές ομάδες της πόλης.
Μερικές δεκαετίες νωρίτερα, τα σύγχρονα γήπεδα μπάσκετ που γνωρίζουμε τώρα θα θεωρούνταν πολυτέλειες ή εξωπραγματικά όνειρα, ιδιαίτερα σε μια πόλη ταλανισμένη από πολέμους και με σημαντικές στερήσεις σε βασικές υποδομές. Όμως σε τέτοιες εποχές και στις αρχές της δεκαετίας του 20 η Χ.Α.Ν.Θ. ήρθε να διοργανώσει κατ'αρχάς μορφή που το γνωρίζουμε σήμερα.
Τα πρώτα παιχνίδια μπάσκετ διεξαγόντουσαν σε ανοιχτά γήπεδα, καθώς δεν υπήρχαν ούτε οι κατάλληλες εγκαταστάσεις την εποχή εκείνη αλλά ούτε τα χρήματα για να χτιστούν κλειστά. Με το πιο σύγχρονο γήπεδο μπάσκετ να θεωρείται το ανοιχτό γήπεδο μπάσκετ της ΧΑΝΘ δίπλα στο κτίριο της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών που ολοκληρώθηκε το 1958 και φιλοξενούσε 3.000 θεατές, προτού κατεδαφιστεί για να κτιστεί το καινούργιο υπερσύγχρονο γήπεδο στη θέση του. Εκτός των διάφορων ανοιχτών αθλητικών εγκαταστάσεων που υπήρχαν την εποχή αυτή πίσω από το κεντρικό κτίριο της Χ.Α.Ν.Θ., υπήρχε και μέσα στο κτίριο το μοναδικό για την εποχή του κλειστό γήπεδο μπάσκετ-γυμναστηρίου, που ήρθε να καλύψει τις ανάγκες των καθημερινών προπονήσεων των ομάδων της εποχής, όπως επίσης και να φιλοξενήσει αγώνες μπάσκετ. Χαρακτηριστικά το Αλεξάνδρειο Μέλαθρο (Παλαί ντε Σπόρ) που εγκαινιάσθηκε το 1966 αποτελούσε το μεγαλύτερο κλειστό γήπεδο όχι μόνο της Θεσσαλονίκης αλλά και όλης της Ελλάδος, ενώ το αντίστοιχο κλειστό γήπεδο της Αθήνας «Ο Τάφος του Ινδού» κάτω από τις κερκίδες του σταδίου της Λεωφόρου Αλεξάνδρας του Παναθηναϊκού εγκαινιάσθηκε το 1961.
Μετά την κατεδάφιση του ιστορικού για τον μπασκετόφιλο κόσμο της Θεσσαλονίκης ανοιχτού γηπέδου μπάσκετ, στη Χ.Α.Ν.Θ. υπάρχουν το κλειστό σύγχρονο γήπεδο μπάσκετ, καθώς και το παλαιό κλειστό που χρησιμοποιείται μέχρι σήμερα και αποτελεί έτσι ένα ζωντανό κομμάτι της αθλητικής ιστορίας της Θεσσαλονίκης.

 *Πηγή: Χριστιανική Αδελφότητα Νέων Θεσσαλονίκης, 1921-2006, Κέντρο Ιστορίας Θεσσαλονίκης
**Αλεξάνδρειο Μέλαθρο

***Κλειστό Γυμναστήριο Λεωφόρου Αλεξάνδρας

Κείμης Κρυωνάς
Δημοσιεύθηκε στην Parallaxi 17/2/2013

Read more...

Η Θεσσαλονίκη παλιά: Ο Σουλεϊμαν της Ροτόντας

Η Ροτόντα αποτελεί ένα από τα πιο γνωστά μνημεία της Θεσσαλονίκης, και σ’αυτήν θα βρεί κανείς αποτυπωμένες τις διαφορετικές ιστορικές περιόδους της πόλης, τόσο εντός όσο και εκτός του κτιρίου Αρχικά κτίστηκε από τον Καίσαρα Γαλέριο γύρω στα 306 μ.Χ, κατά μια εκδοχή για να χρησιμοποιηθεί ως μαυσωλείου του ιδίου του αυτοκράτορα, και κατά μια άλλη ως ναός του Δία ή του Κάβειρου. Αποτελούσε τμήμα του ευρύτερου κτιριακού συγκροτήματος που ξεκινούσε από τα Ανάκτορα του Γαλερίου( περιοχή πλατείας Ναβαρίνου) και μέσω οδού που διερχόταν κάτω από την Αψίδα του Γαλερίου(Καμάρα) που έφθανε μέχρι τη Ροτόντα.
Μετέπειτα κατά την παλαιοχριστιανική περίοδο η Ροτόντα μετατράπηκε σε εκκλησία μάλλον αφιερωμένη στους Ασωμάτους ή Αρχαγγέλους με την προσθήκη στο αρχικό κυκλικό κτίριο αναγκαίων επεκτάσεων ώστε να πληρεί τις λατρευτικές ανάγκες μιας εκκλησίας. Ενώ η μετέπειτα ονομασία της ως εκκλησίας του Αγίου Γεωργίου φέρεται να προήλθε από τη μικρή εκκλησία που βρισκόταν έναντι της εισόδου, και στην οποία μεταφέρθηκαν κειμήλια και εικόνες όταν αυτή μετατράπηκε σε τζαμί.
Κοντά στην περιοχή της Ροτόντας υπήρχε και η Πύλη των Ασωμάτων στο τμήμα των Ανατολικών Τειχών της πόλης, από την οποία εισέβαλλαν στην πόλη οι Νορμανδοί το 1185. Μάλιστα ο ναός λειτούργησε και ως μητρόπολη της Θεσσαλονίκης, καθώς η προηγούμενη Μητρόπολη Θεσσαλονίκης που ήταν η Αγία Σοφία είχε μετατραπεί σε τζαμί.
Στα 1590/1 η τότε Μητρόπολη Θεσσαλονίκης μετατράπηκε σε τζαμί από τον Σεΐχη Σουλεϊμάν Χορτατζή Εφέντη και επάνω από την είσοδο της Ροτόντας υπάρχει αναμνηστική επιγραφή της μετατροπής αυτής «Για την κατάληψη αυτού(του τζαμιού) μόχθησε και κόπιασε ο Σεϊχης Χορτατζή. Αυτός ο αρχαίος ναός πραγματικά έγινε τόπος λατρείας του ισλαμικού λαού. Με το σπαθί του στο τέμενος αυτό έγινε Ιμάμης Αρχηγός». Έτσι ο επισκέπτης που θα περιηγηθεί στον περίβολο της Ροτόντας θα συναντήσει εκτός του χαρακτηριστικού μιναρέ, και μια μικρή εσώκλειστη αυλή στο βόρειο τμήμα της Ροτόντας όπου υφίστανται δύο μακρόστενους τάφους, ο ένας σε υψηλότερο επίπεδο από τον άλλον. Αυτή η μικρή αυλή ξεχωρίζει από τον περίβολο καθώς περικλείεται από καγκελόφρακτη μεσοτοιχία, και στην είσοδο υπάρχει μαρμάρινη επιγραφή που αποτελείται από 6 δίστιχα χωρίς χρονολογία, και της οποίας το τελευταίο δίστιχο αναφέρει «Υψηλές οι αρετές του τάφου του Χορτατζή Εφέντη, του ομοίου με παράδεισο». Στον ένα από τους δύο τάφους είναι θαμμένος ο Σεϊχης Σουλεϊμαν Χορτατζή Εφέντης, και όσον αφορά τον δεύτερο τάφο δεν είναι ξεκάθαρο ποιος είναι θαμμένος εκεί και ο χώρος θεωρείται ότι παλιότερα αποτελούσε τόπο προσκυνήματος.
Η Ροτόντα σήμερα αποτελεί ένα από τα πιο πολυεπισκεπτόμενα μνημεία της Θεσσαλονίκης και είναι καταχωρημένη στα Μνημεία Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της ΟΥΝΕΣΚΟ, και για τον επισκέπτη προσφέρει τη δυνατότητα να ανακαλύψει ίχνη από τις διαφορετικές ιστορικές περιόδους της Θεσσαλονίκης.

Πηγές:
1.Ροτόντα, Θεσσαλονίκη
2.Μητροπολίτου Λαγκαδά (τ.Πρωτοσύγγελου Ι.Μ. Θεσσαλονίκης), Ιωάννου Χ.Τασσιά, Ο Άγιος Γεώργιος-Ροτόντα
3.Δημητριάδη Β., Τοπογραφία της Θεσσαλονίκης κατά τη εποχή της Τουρκοκρατίας 1430-1912, Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών

Κείμης Κρυωνάς
Δημοσιεύθηκε στην Parallaxi 10/2/2013

Read more...

Η Θεσσαλονίκη παλιά: Ο Τάφος στην Παπαναστασίου

Στη Θεσσαλονίκη δύσκολα θα συναντήσει κανείς κατάλοιπα της ελληνιστικής περιόδου της πόλης καθώς στην πάροδο του χρόνου, και της εκτεταμένης ανοικοδόμησης επικαλύφθηκαν πολλά ιστορικά σημεία της πόλης.
Ένα από τα εναπομείναντα σημάδια της περιόδου αυτής βρίσκεται σε ένα μικρό πάρκο, απέναντι από το κτίριο που στεγάζει το κτίριο του Ιστορικού Αρχείου Μακεδονίας (Αλ.Παπαναστασίου 21) και που οι παλαιότεροι θα το θυμούνται ως μαιευτήριο καθώς στέγαζε μαιευτική κλινική. Εκεί πέρα τρυγιρισμένος από ένα σιδερένιο φράκτη βρίσκεται ένας μακεδονικός τάφος, και η ιδιαιτερότητα του είναι πως αποτελεί έναν ανοιχτό αρχαιολογικό χώρο, χωρίς να στεγάζεται είτε σε κάποιο μουσείο είτε να βρίσκεται καλυμμένος μέσα σε κάποιο κτίριο.
Στο σημείο που βρίσκεται, ακριβώς από πάνω του ήταν χτισμένη η κατοικία του τελευταίου Οθωμανού Διοικητή της Θεσσαλονίκης Χασαν Ταχσιν Πασα, και όταν μετά από χρόνια κατεδαφίσθηκε το κτίριο αποκαλύφθηκε στα θεμέλια η ύπαρξη του τάφου. Μάλιστα ο τάφος ερευνήθηκε από τη Γαλλική Αρχαιολογική Αποστολή που βρισκόταν με τις συμμαχικές δυνάμεις κατά τη διάρκεια του Α’Παγκοσμίου Πολέμου, και μετά το πέρας των ερευνών ο τάφος καλύφθηκε από χώμα και ξεχάστηκε.
Ώσπου στα 1940 εργάτες που έσκαβαν στην περιοχή για να κατασκευάσουν αντιαεροπορικό καταφύγιο τον ξαναέφεραν στην επιφάνεια, και μετά από αρχαιολογική έρευνα να ξανακαλυφθεί μετά από λίγο διάστημα. Μετά από δυο δεκαετίες ο τάφος ξαναήρθε και πάλι στην επιφάνεια, ώσπου στη δεκαετία του 80 κατέστη δυνατή η συντήρηση και αξιοποίηση του. Ο αρχαιολογικός αυτός χώρος θα γίνει γνωστός με το προσωνύμιο ως ο Τάφος του Μαιευτηρίου, λόγω της κοντινής απόστασης με το πάλαι ποτέ Δημόσιο Μαιευτήριο της Θεσσαλονίκης.
Ο τάφος χρονολογείται στα τέλη του 3ου αιώνα π.χ. και η χρονολόγηση του κατέστη δυνατή από ένα πλινθόκτιστο περιτείχισμα που βρέθηκε πίσω από τον τάφο και χρησιμοποιήθηκε για την καύση των νεκρών, σε συνδυασμό με την ανακάλυψη και άλλων ευρημάτων κατά την αρχαιολογική ανασκαφή του 1940-1941. Επίσης ο τάφος βρέθηκε χωρίς ιδιαίτερα κτερίσματα καθώς φέρεται να είχε συληθεί λίγο διάστημα μετά την κατασκευή του.
Η καμαροσκεπής μορφή του χαρακτηρίζεται από τη δωρική πρόσοψη με αέτωμα χωρίς διάκοσμο, και στο εσωτερικό του από την ύπαρξη χτιστής κλίνης στη δεξιά μεριά του θαλάμου, ενώ τμήμα μιας δεύτερης κλίνης, φέρεται να βρίσκεται στο Μουσείο του Λούβρου, και να μεταφέρθηκε εκεί από τους Γάλλους Αρχαιολόγους. Μετά την ενταφίαση του νεκρού ο τάφος καλύπτονταν από τόνους χώμα, και η επικάλυψη προσομοίαζε με κωνικό τύμβο, ενώ σήμερα ο επισκέπτης μπορεί να δεί τον τάφο στο επίπεδο που αρχικά ήταν.

 *Πηγή: Τσιμπίδου Μαρία-Αυλωνίτη, Μνημεία Αιωνιότητας οι Μακεδονικοί Τάφοι στην Περιοχή της Θεσσαλονίκης, Θεσσαλονικέων Πόλις τεύχος 9ο Δεκέμβριος 2002 
**Το σπίτι πάνω από τον Μακεδονικό Τάφο  
***Ο αρχιστράτηγος που παρέδωσε τη Θεσσαλονίκη στα ελληνικά στρατεύματα

Κείμης Κρυωνάς
Δημοσιεύθηκε στην Parallaxi 3/2/2013

Read more...