Η Θεσσαλονίκη παλιά: Μνήμες Προσφυγούπολης

Η Θεσσαλονίκη ανάμεσα στις πολλές ονομασίες που της έχουν αποδοθεί στο πέρασμα του χρόνου είναι και αυτή της προσφύγουπολης και ιδιαίτερα κατά τη Μικρασιατική καταστροφή, όταν έγινε τόπος υποδοχής δεκάδων χιλιάδων κατατρεγμένων προσφύγων. Κατά την περίοδο 1922-1924 κατέφθασαν στην Θεσσαλονίκη πάνω από 130.000 πρόσφυγες, και ήρθαν να προστεθούν στους ήδη 30.000 πρόσφυγες προερχόμενους από τη Βουλγαρία, Ρωσία, Καύκασο, Σερβία, Μικρά Ασία οι οποίοι είχαν καταφθάσει νωρίτερα στην πόλη.

Οι πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν σε διάφορες περιοχές της πόλης όπου δημιουργήθηκαν πρόχειροι καταυλισμοί, και αναγκάστηκαν να κατοικήσουν σε επιταγμένα κτίρια, εγκαταστάσεις πρώην συμμαχικών στρατοπέδων, και τις περισσότερες φορές σε παραπήγματα που έχτιζαν μόνοι τους. Έτσι τα σημάδια των προσφυγικών συνοικισμών που υπήρχαν είναι ορατά πλέον σε μερικές περιοχές, με τη χαρακτηριστικότερη όπου τα προσφυγικά σπίτια είχαν χτιστεί κολλητά ή δίπλα στα τείχη της πόλης.

Στη διασταύρωση των οδών Γ’Σεπτεμβρίου-Γρηγορίου Λαμπράκη, εκεί όπου κάνουν τέρμα ορισμένες γραμμές του Ο.Α.Σ.Θ., υπάρχουν 2 μικρά εκκλησάκια σχεδόν πανομοιότυπα που παρόμοια τους δεν πρέπει να υπάρχουν αλλού στην πόλη. Τα δύο εκκλησάκια φέρουν τις ονομασίες Αγία Φωτεινή, και Αγία Ανυσία, και αποτελούν ίσως τα τελευταία κατάλοιπα ενός από τους μεγαλύτερους προσφυγικούς συνοικισμούς που υπήρχαν στο κέντρο της Θεσσαλονίκης, αυτού της Αγίας Φωτεινής. Μάλιστα το ένα εκκλησάκι ονομάστηκε Αγία Φωτεινή, εξαιτίας του γεγονότος ότι οι περισσότεροι κάτοικοι του συνοικισμού αυτού προέρχονταν από τη Σμύρνη της Μικράς Ασίας, όπου η μητρόπολη των Ορθοδόξων κατοίκων ήταν η μεγαλοπρεπής εκκλησία της Αγίας Φωτεινής.

Ο συνοικισμός εκτεινόταν στους χώρους της σημερινής Δ.Ε.Θ. και Πανεπιστημιούπολης, και στις παρυφές του τότε εβραϊκού νεκροταφείου, ενώ χωριζόταν σε δύο περιοχές από τη Λεωφόρο Στρατού, σε αυτήν της Κάτω Αγίας Φωτεινής και της Άνω Αγίας Φωτεινής, με τη δεύτερη να αποτελεί και την πολυπληθέστερη. Μάλιστα ο συνοικισμός ήταν ο δεύτερος σε πληθυσμό με 15.000 κατοίκους( 1929) μετά από τον άλλον γνωστό προσφυγικό συνοικισμό που υπήρχε στην Τούμπα. Επίσης, εξαιτίας του προσωρινού του χαρακτήρα ο συνοικισμός δεν είχε δρόμους και οριοθετούνταν από ονομασίες π.χ. ΑΦΚ, ΑΦΛ, ΑΦΜ κλπ με τα πρώτα δύο γράμματα να ανατρέχουν στην (Α)γία (Φ)ωτεινή

Όμως στις δύο περιοχές των συνοικισμών οι συνθήκες υγιεινής και εγκατάστασης ήταν γενικά άσχημες και ιδιαίτερα στην περιοχή της Άνω Αγίας Φωτεινής, που χαρακτηριζόταν ως από τις πιο υποβαθμισμένες περιοχές, και σε ορισμένες περιοχές του συνοικισμού είχε γίνει καταφύγιο περιθωριακών ατόμων της πόλης. Ώσπου το 1930 η κυβέρνηση Βενιζέλου θα αποφασίσει τη μετεγκατάσταση του συνοικισμού, και αρχικά θα γκρεμιστούν τα παραπήγματα για να στεγαστεί η Δ.Ε.Θ., με τα τελευταία απ’αυτά να γκρεμίζονται το 1955 για να ανεγερθεί το ΑΧΕΠΑ, εγκαταστάσεις του Α.Π.Θ. αλλά και πρόσθετες εγκαταστάσεις της Δ.Ε.Θ.

Οι συνοικισμοί αυτοί είναι πλέον στις αναμνήσεις των παλαιοτέρων, καθώς η μεταπολεμική ανοικοδόμηση στέγασε πολλούς σε νέες πιο ανθρώπινες κατοικίες σε σχέση με αυτές που είχαν αναγκαστεί να διαβιώσουν, όταν κατέφθασαν κατατρεγμένοι από τις πατρογονικές τους εστίες.

*Παραπομπές:

-Σαββαϊδης Παρασκευάς Τα εβραϊκά νεκροταφεία και ο προσφυγικός συνοικισμός της Αγίας Φωτεινής στην Πανεπιστημιούπολη του Α.Π.Θ.:Μνήμες στο χώρο και το χρόνο….

-Τομανάς Κώστας, Δρόμοι και Γειτονιές της Θεσσαλονίκης μέχρι το 1944, Νησίδες

-Πηγή καρτ-ποστάλ

-Πηγή αρχικής αεροφωτογραφίας

Δημοσιεύθηκε στην Parallaxi

Read more...

Η Θεσσαλονίκη παλιά: Το Αστεροσκοπείο της πόλης

Το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης(Α.Π.Θ.), αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα πανεπιστημιακά ιδρύματα της Ελλάδας και των Βαλκανίων γενικότερα. Στους χώρους του υπάρχουν εγκαταστάσεις δεκάδων ακαδημαϊκών τμημάτων, στα οποία σπουδάζουν χιλιάδες έλληνες και ξένοι φοιτητές.

Ένα από τα κτίρια του Α.Π.Θ. είναι αυτό του Αστεροσκοπείου στο οποίο στεγάζεται ο Τομέας Αστροφυσικής-Αστρονομίας και Μηχανικής που υπάγεται στο Τμήμα Φυσικής, και συμπληρώνει πάνω από μισό αιώνα ύπαρξης. Μάλιστα έχει να επιδείξει τη δική του συμβολή όχι μόνο στην ακαδημαϊκή ιστορία του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου, αλλά και στην ανάπτυξη της αστρονομίας καθώς είναι το μοναδικό στο είδος του που βρίσκεται στη Θεσσαλονίκη.

Ο σημερινός τομέας Αστροφυσικής, Αστρονομίας και Μηχανικής ιδρύθηκε σαν εργαστήριο της Αστρονομίας σε πολύ δύσκολες εποχές εν μέσω της κατοχής το 1943 και στεγάστηκε αρχικά σε ένα μικρό δωμάτιο στο κτίριο της Παλαιάς Φιλοσοφικής Σχόλης, ενώ μετέπειτα το 1956 μεταγκαταστάθηκε στο κτίριο του Μετεωροσκοπείου του Α.Π.Θ. όπου και παρέμεινε για πέντε χρόνια.

Παρά τα περιορισμένα κονδύλια που διατείθονταν την εποχή εκείνη, το 1955 θα καταστεί εφικτό να διατεθεί το μεγάλο για την εποχή εκείνη κονδύλι των 350.000 δρχ για την αγορά ενός διοπτρικού τηλεσκοπίου 20cm από το Γαλλικό οίκο Secretan. Ενώ μετά από 2 χρόνια θα αποκτηθεί και ο απαραίτητος περιστροφικός θόλος διαμέτρου 6μ αναγκαίος για τη στήριξη του τηλεσκοπίου. Ώσπου το 1962 θα ολοκληρωθεί το κτίριο του Αστεροσκοπείου του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκη, και θα καταστεί πραγματικότητα για το επιστημονικό προσωπικό και τους φοιτητές ένα όνειρο δεκαετιών. Ο σχεδιασμός του Αστεροσκοπείου είναι έργο ενός εκ των γνωστότερων αρχιτεκτόνων της Ελλάδας του Πάτροκλου Καραντινού, ο οποίος σχεδίασε μεταξύ άλλων και άλλα κτίρια της πανεπιστημιούπολης, ενώ το κτίριο χαρακτηρίζεται για τη λειτουργικότητα και τη κομψότητα του.

Στο πέρασμα των χρόνων ο Τομέας Αστροφυσικής,Αστρονομίας και Μηχανικής έχει να επιδείξει ένα σημαντικό έργο στον τομέα των ακαδημαϊκών ερευνών, συγγραμάτων συνεδρίων, αλλά και στην προώθηση της αστρονομίας σαν επιστήμης. Εξίσου σημαντική είναι και η συνεισφορά του στην κοινωνία της πόλης, καθώς ανά περιοδικά διαστήματα διεξάγονται ανοιχτές βραδιές παρατήρησης των άστρων, ομιλίες και οι χώροι του είναι προσβάσιμοι για τους φίλους της αστρονομίας και όχι μόνο, καθιστώντας το έτσι ένα από τους μοναδικούς επιστημονικούς χώρους στη Θεσσαλονίκη.

Πηγές:

Ανοιχτές Βραδιές στο Αστεροσκοπείο

Ιστορία

Πάτροκλος Καραντινός

Δημοσιεύθηκε στην Parallaxi

Read more...

Η Θεσσαλονίκη παλιά: Το Βρετανικό νεκροταφείο της Μίκρας

Κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου η Θεσσαλονίκη βρέθηκε στο επίκεντρο των επιχειρήσεων, καθώς στην ευρύτερη περιοχή της Μακεδονίας είχε αναπτυχθεί ένα πολεμικό μέτωπο, το οποίο έμεινε στην ιστορία ως το Μακεδονικό Μέτωπο ή αλλιώς το Μέτωπο της Θεσσαλονίκης.

Στο διάστημα αυτό εντός και εκτός της πόλης εγκαταστάθηκαν χιλιάδες στρατευμάτων προερχόμενα από την Αντάντ, τα οποία για να εξυπηρετήσουν τις πολεμικές ανάγκες τους, ανέπτυξαν εκατοντάδες εγκαταστάσεις όπως στρατώνες, νοσοκομεία, αεροδρόμια και πάμπολλα άλλα κτίρια. Μάλιστα ήταν τέτοιος ο όγκος των συμμαχικών στρατευμάτων, που θα μπορούσε κάλιστα να πεί κανείς πως μια δεύτερη πόλη σε πληθυσμό ήρθε να προστεθεί στην ήδη υπάρχουσα Θεσσαλονίκη.

Η παραμονή των συμμαχικών στρατευμάτων μεταξύ πολλών άλλων συνδέθηκε και με την ανάπτυξη της φωτογραφίας, καθώς λήφθηκαν εκατοντάδες φωτογραφίες είτε από τα στρατεύματα είτε με τη μορφή εμπορεύσιμων καρτ-ποστάλ. Κατά αυτό τον τρόπο υπάρχει ένα πλούσιο φωτογραφικό υλικό των αρχών του 20ου αιώνα, που διέσωσε η φωτογραφική μηχανή και η βιομηχανία των καρτ-ποστάλ.

Μετά τη λήξη του Α’Παγκοσμίου Πολέμου και την αποχώρηση των συμμαχικών στρατευμάτων, πλέον λίγα μέρη στην πόλη υπάρχουν για να θυμίζουν την παραμονή τόσων χιλιάδων στρατιωτών όπως μερικά κτίρια που διασώζονται μέχρι σήμερα, αλλά και των μεγάλων συμμαχικών νεκροταφείων που βρίσκονται στα περίχωρα της πόλης. Ένα απ’αυτά είναι το Βρετανικό Νεκροταφείο της Μίκρας, βρίσκεται στην περιοχή της Καλαμαριάς, πίσω από το στρατόπεδο Νταλίπη και που είναι ελάχιστα ορατό από τους παρακείμενους σημερινούς δρόμους.

Η ιδιαιτερότητα αυτού του νεκροταφείου έγκειται στο ότι στους χώρους του βρίσκονται θαμμένοι 1810 στρατιώτες προερχόμενοι όχι μόνο από κράτη της τότε Βρετανικής Κοινοπολιτείας αλλά και 147 στρατιώτες άλλων εθνικοτήτων, μερικοί από αυτούς μάλιστα προερχόμενοι και από αντίπαλα στρατόπεδα. Έτσι σε μια περιήγηση στους χώρους του νεκροταφείου θα συναντήσει κανείς εκτός από άγγλους, έλληνες, ρώσους κλπ όπως και βούλγαρους, και μερικούς τούρκους στρατιώτες. Επίσης στον χώρο του νεκροταφείου υπάρχουν και αναμνηστικές στήλες για τα σχεδόν 500 θύματα που προήλθαν από τις βυθίσεις των συμμαχικών πλοίων H.T. "Marquette", H.T. "Ivernia", H.T. "Arcadian", Fleet Messenger "Princess Alberta όπως και του νοσοκομειακού πλοίου Brittanic(Βρετανικός). Αξίζει να σημειωθεί πως το αρχικά σχεδιασμένο υπερωκεάνιο Βρετανικός ήταν ένα από τα τρία «αδερφικά» πλοία του Τιτανικού, και βυθίστηκε στις 21/11/1916 στα ανοιχτά της νήσου Κέας.

Το Βρετανικό νεκροταφείο της Μίκρας χτίστηκε σε μια περιοχή που βρισκόταν εκτός των κατοικημένων περιοχών της πόλης και η λειτουργία του διήρκησε από τον Απρίλιο του 1917 μέχρι και το 1920, οπότε και χρονολογούνται οι τελευταίες ταφές. Πλέον στους χώρους του αναπαύονται στρατιώτες διαφορετικών εθνικοτήτων και στρατιωτικών παρατάξεων, που η μοίρα τους έφερε εκατοντάδες χιλιόμετρα μακριά από τις πατρίδες τους, και ο τελευταίος τόπος κατοικίας τους να βρίσκεται στη Θεσσαλονίκη.

-Mikra British Cemetery Kalamaria

-Mikra Memorial

-HMHS Brittanic

-Macedonian Front

-Πηγή ασπρόμαυρης φωτογραφίας

-Δημοσιεύθηκε στην Parallaxi

Read more...