ΚΕΙΜΗΣ ΚΡΥΩΝΑΣ: Η Θεσσαλονίκη παλιά: Μνήμες Προσφυγούπολης

Η Θεσσαλονίκη ανάμεσα στις πολλές ονομασίες που της έχουν αποδοθεί στο πέρασμα του χρόνου είναι και αυτή της προσφύγουπολης και ιδιαίτερα κατά τη Μικρασιατική καταστροφή, όταν έγινε τόπος υποδοχής δεκάδων χιλιάδων κατατρεγμένων προσφύγων. Κατά την περίοδο 1922-1924 κατέφθασαν στην Θεσσαλονίκη πάνω από 130.000 πρόσφυγες, και ήρθαν να προστεθούν στους ήδη 30.000 πρόσφυγες προερχόμενους από τη Βουλγαρία, Ρωσία, Καύκασο, Σερβία, Μικρά Ασία οι οποίοι είχαν καταφθάσει νωρίτερα στην πόλη.

Οι πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν σε διάφορες περιοχές της πόλης όπου δημιουργήθηκαν πρόχειροι καταυλισμοί, και αναγκάστηκαν να κατοικήσουν σε επιταγμένα κτίρια, εγκαταστάσεις πρώην συμμαχικών στρατοπέδων, και τις περισσότερες φορές σε παραπήγματα που έχτιζαν μόνοι τους. Έτσι τα σημάδια των προσφυγικών συνοικισμών που υπήρχαν είναι ορατά πλέον σε μερικές περιοχές, με τη χαρακτηριστικότερη όπου τα προσφυγικά σπίτια είχαν χτιστεί κολλητά ή δίπλα στα τείχη της πόλης.

Στη διασταύρωση των οδών Γ’Σεπτεμβρίου-Γρηγορίου Λαμπράκη, εκεί όπου κάνουν τέρμα ορισμένες γραμμές του Ο.Α.Σ.Θ., υπάρχουν 2 μικρά εκκλησάκια σχεδόν πανομοιότυπα που παρόμοια τους δεν πρέπει να υπάρχουν αλλού στην πόλη. Τα δύο εκκλησάκια φέρουν τις ονομασίες Αγία Φωτεινή, και Αγία Ανυσία, και αποτελούν ίσως τα τελευταία κατάλοιπα ενός από τους μεγαλύτερους προσφυγικούς συνοικισμούς που υπήρχαν στο κέντρο της Θεσσαλονίκης, αυτού της Αγίας Φωτεινής. Μάλιστα το ένα εκκλησάκι ονομάστηκε Αγία Φωτεινή, εξαιτίας του γεγονότος ότι οι περισσότεροι κάτοικοι του συνοικισμού αυτού προέρχονταν από τη Σμύρνη της Μικράς Ασίας, όπου η μητρόπολη των Ορθοδόξων κατοίκων ήταν η μεγαλοπρεπής εκκλησία της Αγίας Φωτεινής.

Ο συνοικισμός εκτεινόταν στους χώρους της σημερινής Δ.Ε.Θ. και Πανεπιστημιούπολης, και στις παρυφές του τότε εβραϊκού νεκροταφείου, ενώ χωριζόταν σε δύο περιοχές από τη Λεωφόρο Στρατού, σε αυτήν της Κάτω Αγίας Φωτεινής και της Άνω Αγίας Φωτεινής, με τη δεύτερη να αποτελεί και την πολυπληθέστερη. Μάλιστα ο συνοικισμός ήταν ο δεύτερος σε πληθυσμό με 15.000 κατοίκους( 1929) μετά από τον άλλον γνωστό προσφυγικό συνοικισμό που υπήρχε στην Τούμπα. Επίσης, εξαιτίας του προσωρινού του χαρακτήρα ο συνοικισμός δεν είχε δρόμους και οριοθετούνταν από ονομασίες π.χ. ΑΦΚ, ΑΦΛ, ΑΦΜ κλπ με τα πρώτα δύο γράμματα να ανατρέχουν στην (Α)γία (Φ)ωτεινή

Όμως στις δύο περιοχές των συνοικισμών οι συνθήκες υγιεινής και εγκατάστασης ήταν γενικά άσχημες και ιδιαίτερα στην περιοχή της Άνω Αγίας Φωτεινής, που χαρακτηριζόταν ως από τις πιο υποβαθμισμένες περιοχές, και σε ορισμένες περιοχές του συνοικισμού είχε γίνει καταφύγιο περιθωριακών ατόμων της πόλης. Ώσπου το 1930 η κυβέρνηση Βενιζέλου θα αποφασίσει τη μετεγκατάσταση του συνοικισμού, και αρχικά θα γκρεμιστούν τα παραπήγματα για να στεγαστεί η Δ.Ε.Θ., με τα τελευταία απ’αυτά να γκρεμίζονται το 1955 για να ανεγερθεί το ΑΧΕΠΑ, εγκαταστάσεις του Α.Π.Θ. αλλά και πρόσθετες εγκαταστάσεις της Δ.Ε.Θ.

Οι συνοικισμοί αυτοί είναι πλέον στις αναμνήσεις των παλαιοτέρων, καθώς η μεταπολεμική ανοικοδόμηση στέγασε πολλούς σε νέες πιο ανθρώπινες κατοικίες σε σχέση με αυτές που είχαν αναγκαστεί να διαβιώσουν, όταν κατέφθασαν κατατρεγμένοι από τις πατρογονικές τους εστίες.