Η Θεσσαλονίκη, παλιά: Το πάρκο του ξεχασμένου πρωταγωνιστή

Αν ανατρέξει κανείς στα βιβλία της ιστορίας, και στις περιγραφές μαχών που έγειραν την πλάστιγγα υπέρ της νίκης, θα παρατηρήσει πως συνήθως μνημονεύονται τα ονόματα των επικεφαλής στρατηγών, ή πολιτικών που διοικούσαν τα στρατεύματα. Σπάνια θα βρεί κανείς αναφορές στους ανώνυμους αλλά σημαντικούς πρωταγωνιστές, που είτε με τις καίριες πληροφορίες που παρείχαν είτε με τον ηρωϊσμο σε κρίσιμες στιγμές στο πεδίο της μάχης, συντελούσαν τα μέγιστα.

Σε μια από τις πολλές μου περιηγήσεις στην πόλη, συνάντησα την προτομή ενός ηλικιωμένου άνδρα που βρίσκεται στο μικρό πάρκο, στη συμβολή των οδών Βασιλίσσης Όλγας-Κοσμά Αιτωλού, λίγα μέτρα κοντά στο Λαογραφικό Μουσείο (τότε Βίλλα Ιακώβ Μοδιάνο). Το ιδιαίτερο αυτής της προτομής είναι η ονομασία της που μόλις και είναι ορατή απ’ τη φθορά του χρόνου, και κανείς θα μπορούσε να υποθέσει από τα χαρακτηριστικά του ανδρός, πως πρόκειται περί κάποιου εκπαιδευτικού, καθώς στην πόλη μας υπάρχουν αρκετές προτομές αφιερωμένες σε ανθρώπους των γραμμάτων. Στην πραγματικότητα η προτομή αυτή ανήκει στον Φίλιππο Νίκογλου, έναν από τους σημαντικότερους συντελεστές στην απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης, του οποίου όμως η προσφορά συνήθως δεν μνημονεύεται στις ετήσιες εορταστικές επετείους. Μάλιστα η μικρή οδός που εφάπτεται του πολυεπισκεπτόμενου Λαογραφικού Μουσείου Θεσσαλονίκης φέρει και το όνομα του.

Ο Φίλιππος Νίκογλου γεννήθηκε στη Στενήμαχο (σημερινό Ασένοβγκραντ της Βουλγαρίας), σπούδασε Ιατρική και κατά τη διάρκεια των Α’ Βαλκανικών Πολέμων βρέθηκε να υπηρετεί όπως πάμπολλοι Έλληνες της Ανατολικής Ρωμυλίας αναγκαστικά στον Βουλγάρικο Στρατό με τον βαθμό του υπίατρου(ανάλογο του υπολοχαγός). Κατά τη διάρκεια της θητείας του κατάφερε να πληροφορηθεί τα σχέδια των Βουλγαρικών Δυνάμεων που στόχευαν στην κατάληψη της Θεσσαλονίκης, και με κίνδυνο της ζωής του να πληροφορήσει μέσω συνδέσμου την διοίκηση του Ελληνικού Στρατού. Όλα αυτά σε μια εποχή που δεν υπήρχαν οι σημερινές επικοινωνίες, και που η μετάδοση-συλλογή πληροφοριών αποτελούσε μια άκρως επικίνδυνη υπόθεση. Έτσι οι πληροφορίες που παρείχε ο Φίλιππος Νικόγλου αποδείχθηκαν καθοριστικής σημασίας, με συνέπεια ο Ελληνικός Στρατός να προλάβει να εισέλθει στη Θεσσαλονίκη στην κυριολεξία στο παρά πέντε, πρότου προλάβει να την καταλάβει ο Βουλγαρικός στρατός.

Σήμερα, και με τη συμπλήρωση 100 χρόνων από την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης, η προτομή αυτού του σημαντικού πρωταγωνιστή, στέκει σε μια γωνιά της πόλης κρυμμένη να ατενίζει την ελεύθερη Θεσσαλονίκη. Άλλωστε οι πραγματικοί ήρωες ποτέ δεν επιζητούσαν δάφνες και αναγνώριση, παρά είχαν την ικανοποίηση ως το τέλος της ζωής τους πως είχαν εκτελέσει στο ακέραιο το καθήκον τους.

*Περισσότερες λεπτομέρειες για την ιστορία της ψευτοσυμμαχίας και τις ενέργειες του γιατρού Νίκογλου εδώ

Κείμης Κρυωνάς
Δημοσιεύθηκε στην Parallaxi 28/10/2012

Read more...

H Θεσσαλονίκη, παλιά: Ένα κτίριο δύο στρατηγεία

Κατά τη διάρκεια του Α’Παγκοσμίου Πολέμου η Θεσσαλονίκη, αποτέλεσε την έδρα ενός από τα μεγαλύτερα θέατρα πολεμικών επιχειρήσεων, που έμεινε γνωστό στην ιστορία σαν το Μέτωπο της Θεσσαλονίκης (ή Μακεδονικό Μέτωπο). Κατά τη διάρκεια των επιχειρήσεων εντός και πέριξ της πόλης αναπτύχθηκαν δυνάμεις που έφθαναν ,ως το τέλος της εκστρατείας, τον αριθμό περίπου των 717.000 ανδρών. Τα στρατεύματα διέθεταν σημαντική δύναμη πυρός και αεροπορική δύναμη 200 αεροπλάνων που είχαν έδρα σε αεροδρόμια που είχαν κατασκευαστεί στην Καλαμαριά και σε άλλα μέρη της πόλης. 

Ξαφνικά σε μια πόλη που αριθμούσε ως τότε 157.883 κατοίκους (απογραφή του 1913), ήρθε να προστεθεί μια ακόμα μεγαλούπολη, με στρατεύματα που προερχόντουσαν από την Αγγλία, Γαλλία, Ηνωμένο Βασίλειο, Ιταλία, Ρωσία, Σερβία. Στη σύνθεση των αποικιακών στρατευμάτων υπήρχαν και πολυάριθμοι στρατιώτες από τις μακρινές τότε αποικίες της Βόρειου Αφρικής, της Ινδοκίνας ακόμα και από τη μακρινή Ινδία, που συνιστούσαν μια ιδιαίτερη πολυεθνική δύναμη, καθιστώντας τη Θεσσαλονίκη μια ιδιότυπη κοινωνία των Εθνών για την εποχή της.

Σήμερα δεν υπάρχουν πλέον πολλά κατάλοιπα από τις ημέρες του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου εκτός από τα μεγάλα συμμαχικά νεκροταφεία στα δύο άκρα της πόλης, και με την εξαίρεση μερικών κτιρίων. Ένα από αυτά βρίσκεται λίγα μέτρα παραδίπλα στο Ν.Δημαρχείο Θεσσαλονίκης, που σήμερα στεγάζει την Περιφερειακή Εφορία Προσκόπων. 

Σύμφωνα με μαρτυρίες παλαιών προσκόπων το κτίριο χτίστηκε από τις Γαλλικές Δυνάμεις, οι οποίες το παραχώρησαν για τις ανάγκες της τότε εξόριστης Σερβικής Κυβέρνησης, καθώς η Σερβία είχε καταληφθεί από την Αυστροουγγαρία. Το κτίριο αυτό εκτός της έδρας της Σέρβικης Κυβέρνησης, φέρεται να φιλοξενούσε και το στρατιωτικό της επιτελείο. Μετά τη λήξη του Α’Παγκοσμίου, και την αποχώρηση των δυνάμεων της Αντάντ(Entente), το κτίριο στέγασε στα 1930, το πρώτο Κρατικό Ωδείο που ιδρύθηκε στην Ελλάδα από τον Ελευθέριο Βενιζέλο, και το 1945 παραχωρήθηκε για να στεγάσει τους Πρόσκοπους Θεσσαλονίκης. 

Το κτίριο ανακαινίσθηκε εκτενώς κατά τη διάρκεια της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας 1997, και όλο το κτιριακό συγκρότημα έχει ανακηρυχθεί διατηρητέο μνημείο. Εκτός των γραφείων, στεγάζει και το μοναδικό στη Θεσσαλονίκη, Προσκοπικό μουσείο με σπάνια κειμήλια, από την διαδρομή του Προσκοπισμού στη Θεσσαλονίκη. Έτσι ένα κτίριο που αποτέλεσε κάποτε πολεμικό στρατηγείο στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, αποτελεί μέχρι σήμερα το «στρατηγείο» του Προσκοπισμού στη Θεσσαλονίκη, στο οποίο συνευρίσκονται παλαιοί και νέοι πρόσκοποι.

Περισσότερες πληροφορίες εδώ 

Κείμης Κρυωνάς
Δημοσιεύθηκε στην Parallaxi 21/10/2012

Read more...

Η Θεσσαλονίκη, παλιά: Η διαδρομή ενός αγάλματος

Μια από τις πολυσύχναστες πλατείες της Θεσσαλονίκης είναι η πλατεία Δημοκρατίας που βρίσκεται στη δυτική είσοδο του Δήμου Θεσσαλονίκης, και στους περισσότερους είναι γνωστή ως Πλατεία Βαρδαρίου.

Βέβαια η συγκεκριμένη πλατεία και ιδιαίτερα με τα έργα του μετρό, κάθε άλλο παρά σαν μια σύγχρονη πλατεία μοιάζει. Η διαμόρφωση της στηρίζεται σε ένα σύμπλεγμα νησίδων που χωρίζουν την πολυσύχναστη οδό Εγνατία, και η σημερινή της όψη θα μπορούσε κάλλιστα να χαρακτηριστεί ως υποβαθμισμένη. Καθιστώντας αναγκαία την ανάπλαση της μετά την ολοκλήρωση των έργων του Μετρό, και την ανάδειξη της ως μιας ακόμα μεγάλης πλατείας της Θεσσαλονίκης.

Στη μια πλευρά της πλατείας Δημοκρατίας ανάμεσα στα εργοτάξια του Μετρό, και κάτω από μερικά ψηλά δέντρα βρίσκεται ένα μαρμάρινο άγαλμα έφιππου αξιωματικού του στρατού, που είναι τοποθετημένο σε ένα ιδιαίτερα υψηλό βάθρο. Πλησιάζοντας ο περαστικός θα διαπιστώσει πως είναι ο ανδριάντας του Αρχιστράτηγου του Ελληνικού Στρατού κατά τη διάρκεια των Βαλκανικών Πολέμων, και μετέπειτα βασιλιά της Ελλάδας, Κωνσταντίνου.

Πολλοί θα νομίζουν πως εκεί ήταν η αρχική θέση του αγάλματος, όμως στην πραγματικότητα το συγκεκριμένο άγαλμα έχει μετακινηθεί συνολικά τρείς φορές, μέχρι να καταλήξει στη σημερινή του θέση. Ανατρέχοντας σε παλιές καρτ-ποστάλ της Θεσσαλονίκης, θα διαπιστώσει κανείς πως το άγαλμα είχε αρχικά τοποθετηθεί τη δεκαετία ’30 στο πάρκο της ΧΑΝΘ και συγκεκριμένα στο διάδρομο που παλαιότερα ήταν τα αναψυκτήρια πίσω από το Θέατρο Κήπου, και σχεδόν δίπλα στο σημερινό συντριβάνι. Εκείνη την εποχή, το άγαλμα του βασιλιά Κωνσταντίνου  κινούσε το ενδιαφέρον των επισκεπτών της περιοχής για τη λήψη φωτογραφικών ενθυμίων, απόδειξη ότι και γύρω από το άγαλμα συγκεντρωνόντουσαν πλανόδιοι φωτογράφοι.

Στα τέλη της δεκαετίας του ‘50 ο Δήμος Θεσσαλονίκης αποφασίζει τη μετακίνηση του αγάλματος, και τη μετεγκατάσταση του για δεύτερη φορά στην τότε πλατεία Βαρδαρίου (σήμερα Δημοκρατίας), η οποία ήταν διαμορφωμένη σε μια μακρόστενη πλατεία στο μέσον της οποίας θα τοποθετηθεί το άγαλμα. Με την πάροδο του χρόνου η νέα αυτή πλατεία δεν διευκόλυνε την ολοένα και αυξανόμενη κυκλοφορία των αυτοκινήτων, και έτσι θα γίνει νέα διαμόρφωσή της με τη διάνοιξη των δύο ρευμάτων κυκλοφορίας της οδού Εγνατία, όπως είναι και σήμερα.

Το άγαλμα για τρίτη και τελευταία φορά θα μετακινηθεί στα τέλη της δεκαετίας του 60 από το μέσον της πρώην μεγάλης πλατείας, στη νησίδα που βρίσκεται η σημερινή του θέση. Κατά σύμπτωση, οι τρείς μετεγκαταστάσεις του αγάλματος εναρμονίζονται με τις τρείς μετονομασίες της πλατείας Δημοκρατίας που είναι η τρίτη κατά σειρά, από πλατεία Βαρδαρίου που ήταν η πρώτη, σε πλατεία Μεταξά ως τη σημερινή της ονομασία.

Φωτογραφίες Vangelis Kavala, Lino Ventura/Άγνωστη Θεσσαλονίκη

Κείμης Κρυωνάς
Δημοσιεύθηκε στην Parallaxi 15/10/2012

Read more...

Η Θεσσαλονίκη, παλιά: Η τελευταία κατοικία του Τζορτζ Πολκ

Καθώς κατεβαίνουμε στο κέντρο της Θεσσαλονίκης, η διασταύρωση Αγίας Σοφίας με Τσιμισκή αποτελεί ένα από τα κυριότερα μέρη στα οποία χτυπάει η καρδιά της αγοράς. Στη διασταύρωση αυτή διασώζονται μερικά νεοκλασσικά κτίρια, και ένα απ’ αυτά στέκει χαρακτηριστικά στη μια πλευρά της διασταύρωσης, σχετικά καλοδιατηρημένο.

Πολλοί θα το έχουμε συνδυάσει με το χαρακτηριστικό κατάστημα υποδημάτων που λειτουργεί στο ισόγειο, αλλά και με τα γραφεία που λειτουργούν στο κτίριο. Το κτίριο όμως είχε μια άλλη χρήση παλαιότερα και συγκαταλεγόταν ίσως σε έναν από τους κυριότερους σταθμούς επισκεπτών της Θεσσαλονίκης. Συγκεκριμένα στο κτίριο αυτό στεγάστηκε το ξενοδοχείο Αστόρια, που ανοικοδομήθηκε το 1929 σε σχέδια των αρχιτεκτόνων Α.Τζώνη-Γ.Παλαιολόγου με χαρακτηριστικά του γαλλικού κλασικισμού, και για την εποχή που χτίστηκε είχε την καινοτομία να διαθέτει μπάνιο σε ορισμένα από τα δωμάτια του. Άλλωστε στη μεγάλη πυρκαγιά του 1917, είχε καταστραφεί σημαντικό μέρος της ξενοδοχειακής υποδομής της Θεσσαλονίκης, με συνέπεια στην ανοικοδόμηση που επακολούθησε να συμπεριληφθούν σχέδια για νέα ξενοδοχεία. Έτσι κατά τα τέλη της δεκαετίας του ’30, υπήρχαν περί τα 80 ξενοδοχεία στη Θεσσαλονίκη, δείγμα της σημασίας που είχε σαν διαμετακομιστικό αλλά και σαν εμπορικό κέντρο.

Στις 7 Μαίου του 1948, θα καταφθάσει στο ξενοδοχείο Αστόρια ο Αμερικανός δημοσιογράφος Τζώρτζ Πόλκ, ειδικός ανταποκριτής του αμερικανικού δικτύου CBS για τον εμφύλιο πόλεμο που διεξαγόταν τότε στην Ελλάδα. Ο Πόλκ, πρώην βετεράνος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, στις ανταποκρίσεις του θα επικρίνει εξίσου τις δύο αντιμαχόμενες πλευρές. Μερικές ημέρες αργότερα το ξενοδοχείο θα δηλώσει στις αρχές την εξαφάνιση του Πόλκ, ώσπου στις 16 Μαϊου το πτώμα του Πόλκ θα ανακαλυφθεί να επιπλέει στο ύψος της παλιάς παραλίας. Χωρίς να μπορέσει να ολοκληρώσει την τελευταία του δημοσιογραφική αποστολή στην Ελλάδα, να συναντήσει τον αρχιστράτηγο του Δ.Σ.Ε. και πρόεδρο της προσωρινής δημοκρατικής κυβέρνησης, Μάρκο Βαφειάδη.

Η δολοφονία του Πόλκ όχι μόνο θα συγκλονίσει τη μεταπολεμική κοινωνία της Θεσσαλονίκης, αλλά και η πρωτόγνωρη για την εποχή δολοφονία δημοσιογράφου θα εστιάσει το παγκόσμιο ενδιαφέρον στη Θεσσαλονίκη, με ερευνητές να συρρέουν στην πόλη για τη διαλεύκανση της υπόθεσης. Για την πολύκροτη αυτή υπόθεση έχει γραφτεί μια πλειάδα άρθρων, ερμηνειών όπως και μια σειρά βιβλίων από Έλληνες και Αμερικανούς συγγραφείς, αλλά έχουν γυρισθεί και 3 ταινίες: «Κιέριον» του Δ.Θέου–1966, «Υπόθεση Πολκ» του Αγ.Μάλλιαρη–1978 και “Ο φάκελος Πολκ στον αέρα” του Γρ.Γρηγοράτου–1987.

Πλέον δεν υπάρχουν πολλά εναπομείναντα σημεία που να συνδέονται με την υπόθεση Πόλκ, άλλωστε τα παλιά δικαστήρια Θεσσαλονίκης έχουν κατεδαφισθεί πρό πολλού, εκτός ίσως αυτού του κτιρίου στη συμβολή Αγ.Σοφίας-Τσιμισκή που εξακολουθεί να υπάρχει ως σήμερα.

*Παραπομπές: Βασίλης Κολώνας, Αρχιτεκτονικοί Ρυθμοί, Παλιά Ξενοδοχεία της Θεσσαλονίκης, Καθημερινή 21/10/2001

Ποιος δολοφόνησε τον Τζόρτζ Πόλκ;

Κείμης Κρυωνάς

Δημοσιεύθηκε στην Parallaxi 7/10/2012

Read more...

Βιβλιοπαρουσίαση "Όλα για το Ποδήλατο"

Εκδήλωση με αφορμή το βιβλίο ΟΛΑ ΓΙΑ ΤΟ ΠΟΔΗΛΑΤΟ

Το ΟΞΥΓΟΝΟ προσκαλεί ποδηλάτες και ποδηλατόφιλους σε μια εκδήλωση με αφορμή το βιβλίο του Ρόμπερτ Πεν ΟΛΑ ΓΙΑ ΤΟ ΠΟΔΗΛΑΤΟ (εκδ. ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ) την Τρίτη, 2 Οκτωβρίου, στις 7 μ.μ.

Η εκδήλωση πραγματοποιείται με την υποστήριξη της ποδηλατικής ομάδας Bikerespect.

Θα μιλήσουν: 

• ο Κώστας Συμελίδης, βαλκανιονίκης ποδηλασίας- ιδρυτής της ποδηλατικής ομάδας Bikerespect

• ο Κείμης Κρυωνάς, γραμματέας της ποδηλατικής ομάδας Bikerespect

• ο Κώστας Γιαλαμάς, λάτρης των ποδηλατικών ταξιδιών 

Τη συζήτηση θα συντονίσει η δημοσιογράφος Εύα Κουσιοπούλου.

ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ

Το ποδήλατο είναι μία από τις μεγαλύτερες εφευρέσεις του ανθρώπου – και η πιο δημοφιλής μορφή μετακίνησης στην ιστορία. Ο Ρόμπερτ Πεν έχει κάνει ποδήλατο τις περισσότερες μέρες της ενήλικης ζωής του. Λίγο πριν από τα τριάντα του, γύρισε τον κόσμο με το ποδήλατο, διανύοντας 40.000 χιλιόμετρα. Όμως, όπως συμβαίνει σε όλους τους ποδηλάτες παντού, τα χρηστικά ποδήλατα που διαθέτει δεν του αρκούν. Χρειάζεται ένα ποδήλατο που θα αντανακλά το πώς νιώθει όταν το καβαλάει – σαν ένας κοινός θνητός που αγγίζει τους θεούς.

Αυτό το βιβλίο είναι η ιστορία ενός ταξιδιού για τον σχεδιασμό και τη δημιουργία του ποδηλάτου των ονείρων του. Στη διαδρομή, ο Ρόμπερτ μελετά και καταγράφει την κουλτούρα, την επιστήμη και την ιστορία του ποδηλάτου. Από το Στόουκ ον Τρεντ, όπου ένας τεχνίτης του φτιάχνει έναν χειροποίητο σκελετό, μέχρι την Καλιφόρνια, πατρίδα του mountain bike, όπου ο Ρόμπερτ αποκτά τις τέλειες ρόδες, περνώντας από το Πόρτλαντ, το Μιλάνο και το Κόβεντρι, γενέτειρα του σύγχρονου ποδηλάτου, ο Πεν αφηγείται την αναζήτηση ενός ιδανικού και ταυτόχρονα καταγράφει την ερωτική μας σχέση με την ποδηλασία. Είναι η ιστορία του γιατί κάνουμε ποδήλατο και γιατί αυτό το απλό μηχάνημα παραμένει τόσο σημαντικό για τη σύγχρονη ζωή.

ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ

Φανατικός ποδηλάτης, ο δημοσιογράφος Ρόμπερτ Πεν βρίσκεται πάνω σε δύο τροχούς τις περισσότερες μέρες της ενήλικης ζωής του, έχει ταξιδέψει με το ποδήλατό του σε περισσότερες από σαράντα χώρες και στις πέντε ηπείρους. Το βιβλίο του Όλα για το ποδήλατο βρέθηκε στην κορυφή της λίστας των μπεστ σέλερ και μεταφράστηκε σε πολλές γλώσσες. Ως δημοσιογράφος αρθρογραφεί για τα έντυπα Financial Times, The Observer, Sunday Times και Conde Nast Traveller.

Η εκδήλωση πραγματοποιείται με την υποστήριξη της ποδηλατικής ομάδας Bikerespect και της διαδικτυακής ενημερωτικής σελίδας 

«Πολιτιστικές Εκδηλώσεις Θεσσαλονίκης».

Πηγή:Οξυγόνο-Μεταίχμιο

Read more...